İLKÇAĞ MEDENEİYETLERİ
|
İLKÇAĞ
MEDENİYETLERİ
1.
ÇİN MEDENİYETİ:
Sülalelerce yönetilir. Çin'de iki türlü
mimari gelişmiştir. Askeri mimari (Çin şeddi), Dini mimari (Budist
tapınakları). Çinicilik, porselen, seramik gibi sanatlar, maden az
olduğu için gelişmiştir. Matbaa, kağıt, barut, pusula, çini mürekkep
ilk kez Çin'de bulunmuştur. Budizm, Taoizm, Kon-fiçyüs, Maniheizm
gibi dinler yaygındır. Çin'de tarih yazıcılığı gelişmiştir. Türkler
hakkında ilk bilgiler Çin kaynaklarında mevcuttur. 2.
HİNT MEDENİYETİ:
Hindistan'da güçlü bir devlet, önemli bir medeniyet ve bir millet
anlayışı oluşmamıştır. Sebepleri: 1. Çok
değişik din, dil, ırk, mezhep vs.'den insanların bulunması 2. İklimin
çok sıcak olması 3. Kast sistemi (Dünyanın
en katı sınıf farklılığı), Brahmanlar (din adamları), Kişatriyalar
(asiller), Vaysiyalar (esnaf, tüccar, çiftçi), Südralar (köylüler,
işçiler; paryalar [köleler]). Not:Hindistan'da Veda dini, Brahmanizm, Budizm, Taoizm, Konfiçyüs,
Mani, Hinduizm gibi dinler görülür. 3.
İSKİT MEDENİYETİ (SAKA):
Önce Orta Asya'da görülen İskitler, Karadeniz'in kuzeyindeki bozkırlara
gelerek yerleşmişlerdir. Atlı göçebe yaşamışlar, hayvancılıkla uğraşmışlardır.
Alper Tunga ve Şu adlı destanları vardır. Anadolu'ya kadar akınlarda
bulunmuşlardır. Bilinen ilk Türk topluluğudur. 4.
MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ:
* Güneydoğu Anadolu Toroslarından
başlayarak Basra Körfezi'ne dökülen Fırat ile Dicle Nehirleri arasında
kalan bölgeye Mezopotamya denir. * Mezopotamya medeniyeti,
başta Anadolu, Ege ve Mısır medeniyetleri olmak üzere birçok medeniyeti etkilemiştir. A) SÜMERLER: * Orta Asya kökenlidirler. M.Ö. 4000 yılında güney
Mezopotamya'ya gelmişlerdir. * Şehir devletleri halinde yaşamışlardır, (Ur, Uruk,
kiş, Lagaş, Nippur) * Rahip - kral özelliği görülür. * Çok tanrılı inanç vardır, ahiret inançları zayıftır. * Ziggurat denilen çok katlı, çok amaçlı tapınakları
vardır. * M.Ö. 3000 yılında çivi yazısını bulmuş ve tarihi
çağları başlatmışlardır. * Urgakina kanunları tarihte bilinen ilk yazılı
kanunlardır. (Bilinen ilk hukuk devleti Sümerler). * Kanunlar hafiftir ve fidye esası vardır. * Gılgamış, Yaratılış, Tufan gibi dini nitelikli
destanları vardır. * Herkes
askerdir. * Taş olmadığı için kalıcı mimari eserleri yoktur. * Astronomi,
takvim, matematik gelişmiştir. B) AKADLAR: * Sami
kökenlidirler. * Akade
adlı başkentleri vardır. (Tarihte bilinen ilk merkezi devlet veya
imparatorluktur.) * İlk düzenli ordu Akadlar'da görülür. * Tarım gelişmiştir. Su kanalları yapmışlardır. * Zafer anıtı ve Agade tapınakları mimari eserleridir. C) BABİLLER: * Sami
kökenlidirler. Başkent Babillion'dur. * Hammurabi
kanunları ilk anayasa niteliğindeki kanunlardır. * Daha
serttir ve "kısas"a dayalıdır. * Hammurabi kanunları, Mezopotamya'nın Samileştirilmesini
amaçlar. * Rahip
- kral özelliğine son vermiş, ilk dünyevi devlet, ilk mutlak krallığı
kurmuştur. * Yahudiler,
II. Babil devleti zamanında sürgün edilmiştir. * Babil
Asma Bahçeleri ve Babil Kulesi meşhurdur. D) ASURLAR: * Merkez Ninova'dır. * Kuzey
Mezopotamya'da kurulmuştur. Bölge tarıma elverişli olmadığı için ticaretle
uğraşmışlardır. * Anadolu'nun içlerine kadar
(Kayseri - Kültepe) gelmişler, koloniler kurmuşlar ve burada çivi * Anadolu'da
tarihi çağları başlatan ve ilk yazıyı getiren Asurlar'dır. * İlk sömürge imparatorluğudur. * Asur
kanunları çok sert ve vahşidir. * İlk
kütüphane Ninova'da kurulmuştur. E) ELAMLAR: Başkentleri Sus'tur. Sami kökenlidirler.
Önemli bir varlık ortaya koyamamışlardır. 5.
İRAN MEDENİYETİ :
* İran'da
ilk Partlar, sonra Medler yaşamıştır. MÖ 6. yy.da Persler Medler'i
yıkmışlardır. * Çok büyük bir imparatorluk
kurmuşlardır, (indus Nehri'nden Ege Denizi'ne, Kafkaslar'dan Basra
Körfezi'ne kadar) * Ülkeyi "satraplık" denilen eyaletlere
ayırmışlardır. * Ticaret gelişmiştir. (Ticaret yolları üzerinde
oldukları için) * Tarihte bilinen ilk posta teşkilatını kurmuşlardır. * Zerdüştlük dini (ateşperest) hakimdir. * Büyük İskender son vermiştir. 6.
İBRANİ MEDENİYETİ:
* Sami kökenlidirler merkezleri Kudüs'tür. * Dinleri Musevilik'tir (Milli bir din). Tanrılarına
Yahova, kitaplarına Tevrat denir. * Bilinen ilk tek tanrılı
dindir. Hz. Süleyman zamanında büyük bir devlet haline gelmişlerdir.
Babiller zamanından başlayan sürgün hayatları birkaç bin yıl devam
etmiştir. * Hz.
Süleyman Mabedi önemli eserlerindendir. 7.
FENİKE
MEDENİYETİ:
* Sami kökenlidirler. * Kuruldukları bölge Lübnan çevresidir. * Tarımdan
ziyade denizcilik ve deniz ticaretinde gelişip koloniler kurmuşlardır. * Şehir
devletleri halinde yaşamışlardır. (Sidon, Biblos, Sayda, Sur) * Kolonilerine
sadece ekonomik amaçlarla gittikleri için uzun süre tutunamamışlardır. * Alfabeyi (harf yazısı)
ilk kez Fenikeliler bulmuştur. (Daha sonra İyon, Yunan ve Romalılar
geliştirmiş, Lâtin Alfabesi oluşmuştur.) 8.
MISIR MEDENİYETİ :
* Kapalı bir bölge olduğu
ve toplumun tutuculuğundan dolayı çevreden fazla etkilenmemişler,
bu yüzden tarih öncesi dönemleri sırasıyla yaşayan tek toplumdur. * Önceleri Nom (veya Nomos)
denilen şehir devletleri vardır. Sonraları merkezi krallık gerçekleşmiştir. * Değişik
hanedanlar yönetime hakimdir. * Firavunlar tanrı - kral
özelliği gösterirler. (Bu özelliklerinden dolayı hukuk sistemi gelişmemiştir.) * Çok tanrılı dinler görülür. * İlk vezirlik (kâtip) sistemi Mısırlılar'da görülür. * Ahiret inancı kuvvetlidir. Bu nedenle mumyacılık
ve anıt-mezar (piramit) yapımı gelişmiştir. * Tıp, eczacılık, kimya, matematik, geometri, takvim,
hiyeroglif (resim yazısı) gelişmiştir. * M.Ö. 1280'de Hititler
ile yaptıkları ve Suriye'yi paylaştıkları "Kadeş Antlaşması"
bilinen ilk dostluk ve ittifak, aynı zamanda ilk yazılı antlaşmadır. * Keops,
Kefren önemli piramitlerdir. 9.
ANADOLU
MEDENİYETLERİ :
* Anadolu'da yontmataş dönemini
aydınlatan ilk kalıntılar Antalya'da Karain ve Beldibi mağaralarında
bulunmuştur. * Cilalıtaş
dönemini aydınlatan eserlere ise Konya-Çatalhöyük, Burdur - Hacılar'da
rastlanır. * Önemli yerleşim yerleri
olarak Kayseri - Kültepe, Çanakkale - Truva, Yozgat - Alişar sayılabilir. A) HİTİTLER (ETİLER): * Anadolu medeniyetinin temelini oluştururlar. * M.Ö. 2 bin yılında Anadolu'da Kızılırmak çevresine
yerleşmişlerdir. * Şehir devletlerinden merkezi krallığa geçmişlerdir. * Merkez Hattuşaştır. (Çorum - Boğazköy). * Hükümdarlar
rahip - kral özelliği gösterirler. * Tavananna
denilen kraliçe yönetimde etkilidir. * Soylulardan oluşan "Pankuş
Meclisi" önemli kararların alınmasında etkilidir. (Meşrutiyet
rejiminin ilk örneği.) * Çok
tanrılı din vardır. Bu dönemde Anadolu'ya "Bin tanrı ili"
denir. Ahiret inançları zayıftır. * Aile
hukuku gelişmiştir. (Medeni hukukun temelini atmışlar.) * Çivi ve resim yazılarını
kullanmışlardır. (Anadolu'da tarihi çağlar Asurİar'ın yazıyı getirmesi
ile başlar.) * Frigyalılar
tarafından yıkılmışlardır. * Anadolu'da
demir çağını başlatmışlardır. * Yıllıklar
(Anal) tutmaları ile tarih yazıcılığını başlatmışlardır. * İvriz
ve Yazılıkaya Kabartmaları önemli eserlerindendir. B) FRİGYALILAR: * Merkez
Gordion'dur. (Ankara - Polatlı) Bir iç batı Anadolu medeniyetidir. * Tarım
çok önemli olduğu için tarıma dayalı cezalar çok ağırdır. * Kuyumculuk,
önemli ticaret yolları üzerinde olmaları nedeniyle gelişmiştir. * Müzik,
kaya mimarisi ve dokuma alanlarında ilerlemişlerdir. (Tapates adıyla
bilinen halı ve kilimler) * Kimmerler
son vermiştir. * Kibele
tapmakları, Midas'ın mezarı önemli eserleridir. C) URARTULAR: * Başkent Tu$pa (Van)'dır. * Tarım ve hayvancılık gelişmiştir. (Su kanalları
yapmışlardır.) * İlk barajları yapmışlardır. * Ahiret inancı vardır. * Madencilik gelişmiştir. * Ev şeklinde mezarlar vardır. * Medler ortadan kaldırmıştır. D) LİDYALILAR: * Sard
merkezli bir Batı Anadolu medeniyetidir. * Kral Yolu denilen Efes
- Ninova arasındaki ticaret yolu, Doğu - Batı arasında ticaretin ve
kültürel etkileşimin hızlanmasını sağlamıştır. * İlk
parayı kullanan Lidyalılar'dır. (M.Ö. 700) * Paralı
askerleri vardır. Orduya önem vermemeleri çabuk yıkılmalarında etkilidir. E) İYONYALILAR(AKALAR): * Akalar tarafından M.Ö.1200'de Batı Anadolu'da
oluşturulan bir medeniyettir. * Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. (İzmir,
Efes, Milet, Foça) * Ticaret
yollarının bitiş noktasında bulunmaları, tarım ve deniz ticareti sayesinde
zenginleşmeleri sonucunda kültürel ve bilim yönüyle Anadolu medeniyetlerinin
en gelişmişini oluşturmuşlardır. * Koloniler
kurmuşlar ve kolpnilerine yerleşme amacıyla gitmişlerdir. * Şehir devletleri halinde
yaşamaları, bilim adamlarının yetişmesine uygun özgür düşünce ortamına
zemin hazırlamıştır. * Tıpta Hipokrat, tarihte
Heredot, felsefe'de Diyojen, matematikte Pisagor, Tales gibi bilim
adamları yetişmiştir. * İnsan şeklinde düşündükleri çok tanrılı din anlayışı
vardır. * Persler tarafından iyonyalılar'a son verilmiştir. * Mimaride İyon nizamını geliştirmişlerdir. (Örnek,
Efes harabeleri) Türkiye'nin tarih öncesi devirlerini aydınlatan
merkezler 10. EGE MEDENİYETLERİ:
A) GİRİT MEDENİYETİ: * Ege medeniyetlerinin temelini oluşturmuşlardır. * ilk denizciler Giritliler'dir. * Mimaride gelişmişler, çok katlı saraylar yapmışlardır.
(Knossos). * M.Ö.1400'lerde Aka(Miken), M.Ö. 1200'de Dor istilâsına
uğramışlardır. B)
MİKEN
MEDENİYETİ:
* M.Ö. 2000'de Akalar tarafından kurulmuştur. * Savaşçı bir toplumdur. * Mora yarımadası, Yunanistan, Girit ve Kıbrıs'ı
işgal etmişlerdir. * Deniz ticaretinde gelişmişlerdir. * Kuyu
mezarları önemli eserleridir. * Boğazlar'm
hakimiyeti için Truvalılar'la yaptıkları savaşlar(Truva Savaşları)
meşhurdur.
C)
YUNAN
MEDENİYETİ:
* M.Ö.1200 yılında Dorlar tarafından kurulmuştur. * "Polis" denilen şehir devletleri halinde
yaşamışlardır. * Atina, Tebai, Korint, Sparta, Larissa gibi şehir devletleri vardır. * Polislerin başında "Tiran" denilen krallar
vardır. * Denizcilikte ilerlemişler
ve kolonicilik faaliyetlerinde bulunmuşlardır. (Yerleşme amacıyla
gitmişlerdir.) * Başta Zeus olmak üzere
Olimpos dağında oturan tanrıları adına düzenledikleri yarışmalar olimpiyatların temelini oluşturmuştur. * Felsefede Aristo, Eflatun,
edebiyatta Homeros (İlyada ve Odisse), tarihte Tukitides önemli bilim adamlarıdır. * Alfabe
ve takvime katkıda bulunmuşlardır. * Atina'da, sınıf farklılıklarından doğan huzursuzlukları gidermek
amacıyla yapılan Dragon, Solon ve Klistenes kanunları Atina'yı "demokrasinin
beşiği".yapmıştır. 11.
HELLEN
MEDENİYETİ :
* Makedonyalı İskender,
iyonya şehir devletlerini Pers istilasından kurtarmak için M.Ö. 334
yılında Doğu (Asya) seferine çıkar. Seferin Sonuçları: 1. Anadolu,
İran, Mezopotamya ve Mısır ele geçirilerek Persler'e son verilmiştir. 2. Doğu
ve batı kültürünün karışmasıyla "Hellenizm" doğmuştur. 3. Doğu - Batı ticareti ve kültürel etkileşimi artmıştır. 4. Önemli kültür ve ticaret merkezleri kurulmuştur,
(iskenderiye, İskenderun) 5. Doğu'nun dini anlayışından etkilenilmiştir.(rahip-kral) 6. Hellenizm medeniyetinin doğmasında Yunan, Anadolu,
İran, Mezopotamya ve Mısır medeniyetlerinin etkisi olmuştur. 7. Hellenizm,
Roma ve islâm medeniyetini etkilemiştir. * İskender'in ölümünden
sonra ülke Makedonya, Asya ve Mısır krallıkları olmak üzere üçe ayrılmıştır. * Asya Krallığı'nm egemen
olduğu Anadolu'da zamanla yeni krallıklar ortaya çıktı. (Biitanya,
Bergama, Kapadokya ve Pontus krallıkları.)
·
·
Bergama'daki Zeus Tapınağı ve Asklepion Sağlık Merkezi önemli gelişmelerdendir.
12. ROMA MEDENİYETİ :
* Roma'da;
krallık, cumhuriyet ve imparatorluk devirleri görülür. * Sınıf
farklılıkları vardır. Patriciler (Asiller), Plepler (vatandaş), Köleler. * Günümüz
Avrupa hukukunun temelini 12 Levha Kanunları oluşturur. * Lâtin
Alfabesi ve Milâdi Takvim'e Son şeklini vermişlerdir. * Lejyon
denilen paralı, disiplinli orduları vardır. * Önceleri tarım yaygın
iken, Akdeniz havzasını ele geçirmeleri ile ticaret gelişmiştir. Kartaca
ile yaklaşık yüzyıl süren Pön Savaşları yapılmıştır. * Çok
tanrılı inanç vardır. * MS 313'te Milano Fermanı ile Hristiyanlık serbest
bırakılmıştır. * Çiçero (Hitabet), Titus, Takitus (Tarih) önemli
ilmi şahsiyetlerdir. * İstanbul'da; Ayasofya,
Bozdoğan Kemeri, Yerebatan Sarayı, Çemberlitaş, Ankara'da; Augustus
Tapınağı, Roma Hamamı, Antalya'da; Aspendos Tiyatrosu, Niğde'de Roma
Havuzu gibi eserler bırakmışlar, mimaride çok gelişmişlerdir. * 395'te
Kavimler Göçü sonucu Doğu - Batı diye ikiye ayrılmışlardır. * 476'da
Batı Roma, 1453'te Doğu Roma yıkılmıştır.
|