GİZLİ EINSTEIN'LAR
İÇİMİZDE
Zekânın
tek yönlü ele alındığı ve sadece genetik özelliklere göre şekillendiğini
savunan görüşler günümüzde geçerliliğini çoktan yitirdi.
Binetve Weschler gibi bilim adamları zekâyı doğumla belirlenmiş sabit,
ölçülebilir ve değişmez bir olgu olarak tanımlarken Piaget, Feuerstein
ve diğer bazı araştırmacılar, çocuklar üzerinde yaptıkları uzun süreli
gözlemler sonucunda, zekânın değişmez olmadığını ortaya koydular. Bugün
zekânın kalıtsal yetenekler, çevresel faktörler ve deneyimlerin ortak
etkileş miyle oluştuğu fikri, bilim adamlarınca daha çok kabul görüyor.
Harvard Üniversitesi profesörlerinden Hovvard Gardner'ın ortaya attığı
'Çoklu Zekâ Teorisi'nin, zekâ tanımına ve zekânın gelişim sürecine getirdiği
yenilikler bu görüşü bir adım daha geliştirdi. Gardner'ın teorisine
göre yedi tip zekâ doğuştan her çocukta değişik düzeylerde bulunuyor
ve küçük yaşlardan başlayarak hayat boyu bütün zekâ tipleri geliştirilebiliyor,
'Çok Yönlü Zekâ Teorisi', başta eğitim ve eğitim araçları olmak üzere
birçok alanda kökten değişikliğe neden oldu/oluyor. Sadece dil ve
matematik zekâsını göz önünde bulunduran okullardaki klasik eğitim sistemi,
buna dayalı klasik zekâ testi de yavaş yavaş tarihe karışıyor.Bugün
birçok psikolog ve eğitimci Çoklu Zekâ Teorisi'ndcn hareketle, geleneksel
"zekâ" kavramının çocuklarasunulabilecekleri sınırlandırdığını
ve okulların zekâ göstergesi olarak sadece sözel ve matematik yetenekleri
dikkate almasının yanlış olduğu görüşünde. Örneğin Stanford Üniversitesi
araştırmacılarından Elİzabeth Cohen yaptığı araştırmada, eğilim sistemlerinde
zekânın en önemli göstergesi olarak okuma yeteneğinin temel alındığını;
öğretmenlerin okuma yeiencği gelişmiş öğrencilerin her alanda başarılı
olacaklarını varsaydığını ortaya koydu.
Günümüzde psikologlar ve eğitim araştırmacıları yaptıkları çalışmalarla
yetenek ile zekânın, insanın pek çok özelliğini içine alan bir kavram
olduğu konusunda hem inandırıcı kanıtlar gösterebiliyor hem de her bireyin
çeşitli yeteneklerle gösterdiği değişik zekâ türlerine sahip olduğunu
ortaya koyuyorlar.
Peki tek bir zekâ türü olmadığı, zekânın her yaşta gcliştirilebildiği
kabul gördüğüne göre, eğitimciler ve anne-baba-lar, çocukların zekâ
gelişimi konusunda nasıl hareket etmeli, yetişkinler sahip oldukları
zekâ türüne göre hayatlarını nasıl programlamak?
Uzmanlar, okulların zekâg östergesi olarak sadece sözel ve matematik
yetenekleri dikkate almasının yanlış olduğu görüşünde. Zekâ tipine güre
eğitim
Gardner zekâyı; dilsel zekâ, görsel zekâ, matematik zekâsı, harekete
dayalı(bedensel) zekâ, müzik zekâsı, kişiler
arası (sosyal) zekâ ve kişinin kendine , dönük zekâsı olarak 7 kategoriye
ayırıyor. Bu ayırıma göre, zekâ tipi ne olursa olsun her çocuğun kuvvetli
ve zayıf olduğu yanları bulunuyor. Bu da zekâ tiplerinden sadece bir
ya da ikisini kul
lanan okul ve eğitimcinin bunların dışında kalan çocukların kendi yetenekli
yanlarını geliştirmesine engel olacağı anlamına geliyor. Çocuğunun zekâsını
sadece matematiksel ya da sözel yetenekleri ile değerlendiren veliler,
bunla
rından birini ya da ikisini dikkate aldıklarında, çocuğunun daha güçlü
yönlerinin olup olmadığını bilmeden, onun
hayatını etkileyebilecek yanlış kararlar alabiliyorlar...
Her çocuk az bucuk dahidirTek tip zekâya hitap etmenin çocukları bir
kalıp içine sokmaya çalışmak olduğunu söyleyen pedagog İsa Halis, toplum
için yetişecek pek çok dahiye böylece engel olunduğunu vurguluyor. Halis
şöyle diyor: "Dabi demek, halen pek çok okulda uygulanan ve önem
verilen, sadece matematik ve dilde yetenekli olmak değildir. Çocuklar
müzikte, bedenleriyle, sosyal yönleri, kendilerine dönük zekâ ve görsel
olarak da zeki ve yeteneklidirler
Onlara bu yeteneklerim gösterme, geliştirme ve başarılı olma şansı
verilmelidir. Tanımları ve karakteristik özellikleri belirtilen zekâ
tiplerine baktığımızda hepsinin birbirinden farklı olduğunu görürüz.
Herkesin birbirinden farklı algılama ve anlama, olaylara birbirinden
farklı yaklaşım ve problem çözme yetenekleri ve tarzları vardır. Herkesin
öğrenme şekilleri de birbirlerinden farklıdır."
Uzmanlara göre okullarda eğitimcilerin, sosyal hayatta ise ebeveynlerin
çocukların farklı yönlerini ortaya çıkarmak, onları yetenekleri doğrultusunda
yönlendirmek İçin zekâ türlerini ve özelliklerini iyi bilmeleri gerekiyor.
Aynı yaklaşım yetişkinler için de geçerli aslında. Yetişkinlerin de
zekâ kapasitelerini ve varolan yeteneklerini geliştirmek, hangi l ur
zekâya sahip olduklarını bilerek hayatlarını şekillendirmek için zekâ
türlerini ve geliştirme yöntemlerini iyi bilmesi gerekiyor. Bahsedilen
bu
zekâ türleri ve bunları geliştirme yöntemleri söyle
sıralanabilir.
BEDENSEL ZEKÂ: Vücudunu kullanarak, oyun oynayarak, spor yaparak
ya da bir ürün ortaya çıkararak, duygularını ifade etme yetenekleri
ile ilgili olan bu zekâ türündeki insanlar, bedenlerini kontrol etmekle
son derece başarılıdırlar.
Çocuklar: Bu zekâ türündeki çocuklar çok hareketlidirler. Koşmayı, zıplamayı,
dans etmeyi çok severler. Mimik ve hareketleri çok iyi taklit ederler.
Eşyaları ya da benzer şeyleri parçalara ayırıp tekrar birleştirme)!
severler. El becerileri isteyen işlerde yeteneklidirler.
Bedensel zekâyı geliştirmek için: Dramatik bir oyunda görev alın, bir
fikir, düşünce veya duyguyla ilgili bir
rol yapın.'Güncel olayları ya da modern buluşları inceleyerek mimiklerle
anlatın. Halk dansı, koşma, yüzme ve yürüme gibi fiziksel aktivitelere
katılın.
SÖZEL ZEKÂ: Soyut ve simgesel düşünme ile kavram oluşturma, kelime
yazma, dil bilgisi, şiir, hikaye anlatma, mizah gibi karmaşık olguları
içeren dilsel üretimlerden sorumlu olan bu zekâ türündeki insanlar okuma,
yazma, konuşma ve tartışma gibi edebi ürünler oluşturmakta isteklidirler.
Çocuklar: Bu tip çocukların ise kelime hazineleri çok geniştir, hikaye
anlatmaktan zevk alırlar. Okumayı, kelime oyunlarını ve bulmaca çözmeyi
çok severler.
Sözel zekâyı geliştirmek için: Seçtiğiniz bir hikayeyi okuyun ve hikayenin
sonunu kendiniz tamamlayın. Başkalarının fikirlerini dinleyin tartışma
ortamlarına katılın. Her gün yeni ve ilginç bir kelimenin anlamını öğrenin
ve konuşmalarınızda kullanmaya çalışın. Bir dergiye abone olun...
GÖRSEL ZEKÂ: Bu zekânın temelini görme duyusu ve buna bağlı olarak
şekiller tasarlama ve zihinde resimler oluşturma yeteneği oluşturmaktadır.
Resim, heykel, grafik yapma; satranç gibi farklı derinlik ve açılardan
görmeyi gerektiren beceriler... Bu zekâ türünde gelişmiş insanlar, zihinlerinde
resim oluşturur ve çizerler. Renklen iyi kullanırlar, iyi harita okuyabilirler.
Görsel sanatlarda üretim yapmaktan hoşlanırlar.
Çocuklar: Bu tip çocuklar yaşıtlarından daha çok hayal kurarlar. Yap-boz,
labirent, gibi görsel faaliyetlerden hoşlanırlar. Resimleri çok güzeldir.
Görsel gösterileri çok severler.
Görsel zekâyı geliştirmek için: Fikir veya düşüncelerinizi ifade etmek
için boya, kil, renkli ve keçeli kalemler... ile çalışın. Hayal gücünüzü
arttıracak çalışmalar yapın; geçmiş bir dönemi kafanızda canlandırarak
o döneme ait Özellikleri, yaşanmış olayları hayalinizde görmeye çalışın.
Fikirinizi, resim, grafik gibi çeşitli tasarım becerileriyle anlatın.
MANTIKSAL ZEKÂ: Bilimsel düşünme, objektif gözlem yapma, verilerden
sonuç çıkarma, yargıya varma, hipotez kurma yeteneklerini içerir. Bu
zekâ türünde gelişmiş insanlar matematiksel ve bilimsel konulardan hoşlanırlar
ve benzer şeyleri eşleştirme, karışık şekillerden resimler çıkarma,
problem ve bulmaca çözmede başarılıdırlar.
Çocuklar: Herşeyin nasıl çalıştığını merak eder ve sorular sorarlar.
Matematik en sevdikleri derstir. Matematikle ilgili oyunlar oynamak
onlara çok zevkli gelir. Dama, .satranç, yap-boz gibi oyunları severler.
Mantıksal zekâyı geliştirmek için: Hobinizin 4 ana noktasını belirleyin
ve bu ana noktaların her biri altında 4 alt başlık ve bu alt başlıkların
her birinin altında da 4 alt nokta oluşturun. İki nesneyi kıyaslama
ve karşılaştırma yoluyla çözümsel düşünme egzersizleri yapın.
MÜZİK ZEKÂSI: Bu zekâ türü, tonal ve ritmik kavramları tanıma
ve kullanma; çevresel seslere, insan sesi ve müzik aletlerine karşı
duyarlılık kapasitelerinden sorumludur. Bu zekâ türünde gelişmiş insanlar,
müzik aleti çalmaktan, beste yapıp, söylemekten hoşlanırlar.
Çocuklar: Müzik aleti çalmaya heveslidirler ya da çalıyorlardır. Müzik
dinlemeyi sever, okul dışında öğrendikleri şarkıları söylemekten çok
hoşlanırlar.
Müziksel zekâyı geliştirmek için: Ruh halinizi düzeltecek farklı türde
müzikler dinleyin. Mırıldanarak, kafanızın İçinde
Doğadan farklı sesler içeren kasetler çalın.
SOSYAL ZEKA: Diğer insanlarla sözlü ve sözsüz iletişim kurma,
grup içinde işbirlikli çalışma yeteneklerini içeren kişiler arası zekâ
türü. Ruh halleri, huylar, yönelimler gibi insanlar arasındaki ilgi
farklarını da ortaya koyar. Bu zekâ türünde gelişmiş olan insanlar kendilerini
başkalarının yerine koyma, onları anlayabilme, duygu düşünce ve inançları
ile öz-deşleşebilmc becerilerine sahiptirler. Öğretmenler, danışmanlar,
politikacılar, din adamları, psikiyatristlcr bu zekâ türünde gelişmiş
insanlardır.Çocuklar: Liderlik özelliklerine sahip olan bu çocuklar
arkadaşları arasında en popüler olan çocuklardır. Sosyal faaliyetlere
katılmaktan zevk alırlar. Klüplerde, organizasyonlarda, komitelerde
yer almayı severler. Birden fazla yakın arkadaşları vardır. Başkalarına
önem verir ve onlar için endişelenirler.
Sosyal zekâyı geliştirmek için: Başarıyla tamamlanması gereken bir proje
için farklı görevdeki güvenilir insanlarla bir araya gelin. Bir kimsenin
mimiklerinden, sözsüz ipuçlarından onun ne düşündüğünü tahmin etmeye
çalışın ve daha sonra tahmininizin doğruluğunu kontrol edin.
İÇSEL ZEKA: İnsanın kendi duygularını, duygusal tepkilerinin
derecesini, kendi öz benliğini anlama ve başkalarına ifade etme yetişidir.
İnsanın kendi kişiliği, kendini aşma yeteneği içsel zekânın işleyen
kısmıdır. Bu zekâ türünde gelişmiş insanlar, başkalarının duygu ve düşüncelerini
anlama, nesne ötesi konulara konsantre olma gibi alanlarda başarılıdırlar.
Çocuklar: Bağımsız ve kendi başlarına buyrukturlar. İlgi duydukları
şeyler ya da hobiler hakkında pek fazla konuşmazlar. Hislerini eksiksiz,
abartmadan olduğu gibi söylerler, tek başına çalışmayı ve oynamayı tercih
ederler.
içsel zekâyı geliştirmek için: Rutin bir ak-tivite sırasında yoğun dikkat
göstermeye çalışın. Bu, olup bilen her şeyin farkında olmaktır. Örneğin
düşünceler, duygular, hareket değişiklikleri ve ruhsal durumlar. Dışardan
bir gözlemci gibi duygu, düşünce ve ruh halinizi izlemeye çalışın. Problem
çÖz-me stratejileri ve çözümscl düşünme süreci gibi durumlardaki çeşitli
düşünme stratejilerinde tarafsız olun. "Ben kimim" sorusuna
20-25 kelimeyle bir cevap yazın. Bir hafta süreyle her gün gözden geçirin
ve gerekli olduğunu düşündüğünüz düzeltmeleri yapın.
Bu yazı aylık eğitim ve bilim dergisi olan EĞİTİMBİLİM
dergisinden alınmıştır.
Sizleler paylaşmak istedik